Lateral Thinking: Khái niệm, Lợi ích, Cách rèn luyện tư duy và Ví dụ

Lateral Thinking – Chìa khóa mở ra cánh cửa sáng tạo

Bạn có đang gặp phải những rào cản trong tư duy?

Bạn có muốn khai phá khả năng sáng tạo và giải quyết vấn đề hiệu quả hơn?

Nếu câu trả lời là “có”, thì bài viết này dành cho bạn! Bài viết này sẽ giới thiệu về Tư duy ngoại biên (Lateral Thinking) – một phương pháp tư duy sáng tạo giúp bạn phá vỡ những khuôn mẫu, mở rộng góc nhìn và tìm ra những giải pháp độc đáo cho các vấn đề.

Bài viết này đã cung cấp cho bạn những thông tin cơ bản, bao gồm:

Lateral Thinking là gì?

Lateral Thinking, hay còn gọi là tư duy phi tuyến tính, tư duy ngoại biên, hay tư duy đa chiều là một phương pháp giải quyết vấn đề sáng tạo. Phương pháp này tập trung vào việc kết nối các ý tưởng tưởng chừng không liên quan, sử dụng góc nhìn mới lạ, đặt câu hỏi về giả định cơ bản để tìm ra giải pháp độc đáo.

Lateral Thinking (Tư duy ngoại biên) không chỉ đơn thuần là Vision (tầm nhìn), mà còn là một phương pháp giải quyết vấn đề sáng tạo, vượt ra ngoài những lối mòn suy nghĩ thông thường. Trong khi Vision tập trung vào việc hình dung mục tiêu lâu dài, Lateral Thinking giúp bạn mở rộng tư duy để tìm ra những con đường độc đáo để đạt được mục tiêu đó.

Tư duy ngoại biên liên quan chặt chẽ với các khái niệm khác như:

• Insight thinking (Tư duy sâu sắc): Lateral Thinking khuyến khích bạn đào sâu hơn bề mặt vấn đề, tìm kiếm những mối liên hệ mới và đột phá.
• Creativity (Sáng tạo): Phương pháp này giúp bạn khai thác tiềm năng sáng tạo, vượt qua những rào cản tư duy để tạo ra các giải pháp mới mẻ.
• Innovation (Đổi mới): Lateral Thinking là nền tảng cho sự đổi mới, giúp bạn đưa ra những ý tưởng đột phá có thể thay đổi hoàn toàn cách nhìn nhận vấn đề.
• Imagination (Trí tưởng tượng):  khuyến khích bạn sử dụng trí tưởng tượng để vượt qua những giới hạn logic thông thường, từ đó tìm ra các giải pháp bất ngờ.

Nói một cách đơn giản, Tư duy ngoại biên giống như việc nhìn thế giới từ một góc nhìn khác biệt, giúp bạn khám phá những hướng đi mới và giải pháp tiềm ẩn.

Lợi ích của Lateral Thinking:

• Giải quyết vấn đề hiệu quả: Lateral Thinking giúp bạn nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ, từ đó tìm ra giải pháp hiệu quả hơn.
• Tăng cường khả năng sáng tạo: Tư duy đa chiều kích thích tư duy sáng tạo, giúp bạn nảy sinh nhiều ý tưởng mới mẻ.
• Phát triển tư duy phản biện:  giúp bạn đặt câu hỏi về giả định cơ bản, từ đó phát triển tư duy phản biện.
• Nâng cao kỹ năng giao tiếp: giúp bạn trình bày ý tưởng một cách rõ ràng, logic và thuyết phục.

So sánh giữa Tư duy chiều dọc (Vertical thinking) và Tư duy ngoại biên

Cả Vertical Thinking và Lateral Thinking đều là những công cụ hữu ích để giải quyết vấn đề. Lựa chọn phương pháp nào phù hợp phụ thuộc vào bản chất của vấn đề và mục tiêu của bạn.

Ví dụ:

• Vertical Thinking:
  • Giải bài toán toán học theo công thức.
  • Viết một bài luận dựa trên các tài liệu nghiên cứu.
  • Lập kế hoạch chi tiết cho một dự án.
• Lateral Thinking:
  • Tìm cách sử dụng một vật dụng theo nhiều cách khác nhau.
  • Đưa ra ý tưởng cho một chiến dịch quảng cáo sáng tạo.
  • Giải quyết một vấn đề phức tạp trong kinh doanh.

Tóm lại:

• Vertical Thinking là tư duy logic, tuần tự, phù hợp với các vấn đề có cấu trúc rõ ràng.
• Lateral Thinking là tư duy sáng tạo, phi logic, phù hợp với các vấn đề phức tạp, cần sự đột phá.
• Kết hợp cả hai phương pháp sẽ giúp bạn giải quyết vấn đề hiệu quả hơn.

Nguyên tắc của Tư duy Ngoại Biên

Tư duy ngoại biên dựa trên một số nguyên tắc cơ bản sau:

1. Thoát khỏi lối mòn:

• Tạm gác lại những suy nghĩ logic và tập trung vào việc tạo ra nhiều ý tưởng mới nhất có thể.
• Khuyến khích những ý tưởng “điên rồ” và độc đáo.

2. Tập trung vào cấu trúc:

• Phân tích cấu trúc của vấn đề để tìm ra những điểm mấu chốt cần thay đổi.
• Tìm kiếm những cách sắp xếp mới cho các yếu tố của vấn đề.

3. Sử dụng các kỹ thuật kích thích tư duy:

• Áp dụng các kỹ thuật như brainstorming, mind mapping, SCAMPER, v.v. để tạo ra nhiều ý tưởng mới.
• Kết hợp các ý tưởng tưởng chừng không liên quan để tạo ra giải pháp sáng tạo.

4. Thay đổi góc nhìn:

• Nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ khác nhau để khám phá những khía cạnh mới.
• Đặt mình vào vị trí của người khác để hiểu rõ hơn về vấn đề.

5. Tự tin vào bản thân:

• Tin tưởng vào khả năng sáng tạo của bản thân và không ngại thử nghiệm những ý tưởng mới.
• Kiên trì và không nản lòng khi gặp khó khăn.

Hướng dẫn các bước Tư duy ngoại biên

Dưới đây là các bước tư duy ngoại biên:

Bước 1: Xác định vấn đề

• Bắt đầu bằng việc xác định rõ ràng vấn đề bạn muốn giải quyết.
• Viết ra vấn đề một cách ngắn gọn, súc tích.
• Xác định các yếu tố chính của vấn đề.

Bước 2: Phá vỡ lối mòn suy nghĩ

• Thoát khỏi những cách suy nghĩ thông thường và khuôn khổ cố định.
• Tự hỏi bản thân những câu hỏi như: “Có cách nào khác để giải quyết vấn đề này không?”, “Điều gì sẽ xảy ra nếu…?”
• Sử dụng các kỹ thuật kích thích tư duy sáng tạo như brainstorming, mind mapping, SCAMPER, Six Thinking Hats.

Bước 3: Tìm kiếm ý tưởng mới

• Thu thập càng nhiều ý tưởng càng tốt, bất kể ý tưởng đó có vẻ “điên rồ” hay không thực tế.
• Liệt kê tất cả các ý tưởng bạn nghĩ ra, không cần lo lắng về việc đánh giá hay chọn lọc.
• Khuyến khích tư duy tự do và sáng tạo.

Bước 4: Đánh giá và lựa chọn ý tưởng

• Phân tích và đánh giá các ý tưởng bạn đã thu thập.
• Lựa chọn ý tưởng phù hợp nhất với mục tiêu và yêu cầu của bạn.
• Xem xét các yếu tố như khả thi, hiệu quả, chi phí, v.v.

Bước 5: Thực hiện và đánh giá kết quả

• Áp dụng ý tưởng bạn đã lựa chọn vào thực tế.
• Theo dõi và đánh giá kết quả.
• Học hỏi từ kinh nghiệm và tiếp tục cải thiện.

Lưu ý:

• Tư duy ngoại biên là một kỹ năng cần luyện tập thường xuyên để thành thạo.
• Đừng ngại thử nghiệm những điều mới, phá vỡ những quy tắc cũ.
• Hãy kiên nhẫn và bạn sẽ thấy sự tiến bộ của mình.

Cách rèn luyện Lateral Thinking – tư duy đa chiều

Để rèn luyện tư duy đa chiều, bạn có thể áp dụng các phương pháp sau:

1. Đặt câu hỏi “tại sao”:

• Tập thói quen đặt câu hỏi “tại sao” để truy tìm nguyên nhân gốc rễ của vấn đề.
• Việc này giúp bạn nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ, từ đó tìm ra hướng giải quyết hiệu quả hơn.
• Ví dụ: Khi bạn gặp khó khăn trong công việc, hãy tự hỏi “Tại sao mình lại gặp khó khăn này?”, “Có nguyên nhân nào khác ngoài nguyên nhân mình nghĩ ra hay không?”.

2. Sử dụng Mindmap (bản đồ tư duy):

• Mindmap giúp bạn sắp xếp ý tưởng, thông tin một cách trực quan, dễ hiểu.
• Khi sử dụng mindmap, hãy thử kết nối các ý tưởng tưởng chừng không liên quan, từ đó tạo ra ý tưởng mới mẻ.
• Ví dụ: Khi bạn đang brainstorm ý tưởng cho một dự án, hãy sử dụng mindmap để ghi chép lại tất cả các ý tưởng của bạn, sau đó kết nối các ý tưởng liên quan để tạo ra một kế hoạch hoàn chỉnh.

3. Đặt câu hỏi ngược:

• Thay vì tập trung vào vấn đề, hãy thử đặt câu hỏi ngược như “Điều gì sẽ xảy ra nếu…?”
• Việc này giúp bạn nhìn nhận vấn đề từ góc độ mới, từ đó tìm ra giải pháp độc đáo.
• Ví dụ: Khi bạn đang lo lắng về một vấn đề, hãy thử đặt câu hỏi “Điều gì sẽ xảy ra nếu vấn đề này không xảy ra?”, “Điều gì sẽ xảy ra nếu tôi giải quyết được vấn đề này?”.

4. Sử dụng các giác quan:

• Tận dụng tối đa các giác quan để thu thập thông tin về vấn đề.
• Việc này giúp bạn phát hiện những chi tiết mà bạn có thể bỏ qua khi chỉ sử dụng thị giác.
• Ví dụ: Khi bạn đang thiết kế một sản phẩm mới, hãy thử sử dụng các giác quan để trải nghiệm sản phẩm, từ đó tìm ra điểm cần cải thiện.

5. Tìm kiếm giải pháp thay thế:

• Đừng vội vàng chấp nhận giải pháp đầu tiên bạn nghĩ ra.
• Hãy thử tìm kiếm nhiều giải pháp khác nhau, so sánh và chọn ra giải pháp tối ưu nhất.
• Ví dụ: Khi bạn đang gặp vấn đề trong học tập, hãy thử tìm kiếm nhiều phương pháp học tập khác nhau, sau đó chọn ra phương pháp phù hợp nhất với bạn.

6. Sử dụng kỹ năng quan sát:

• Quan sát kỹ lưỡng mọi thứ xung quanh bạn để tìm kiếm cảm hứng.
• Việc này giúp bạn học hỏi từ những điều tưởng chừng đơn giản, từ đó tạo ra ý tưởng mới.
• Ví dụ: Khi bạn đang bí ý tưởng, hãy thử quan sát xung quanh bạn, từ đó tìm ra những ý tưởng mới mẻ.

7. Tìm kiếm cảm hứng từ bên ngoài:

• Đọc sách, tham gia các khóa học, hội thảo về Lateral Thinking.
• Trao đổi với những người có tư duy sáng tạo để học hỏi kinh nghiệm.
• Ví dụ: Tham gia các khóa học online về Lateral Thinking, đọc sách về tư duy sáng tạo, hoặc tham gia các hội thảo về Lateral Thinking.

8. Liên kết ngẫu nhiên:

• Kết nối các ý tưởng tưởng chừng không liên quan để tạo ra ý tưởng mới.
• Việc này giúp bạn phá vỡ lối mòn suy nghĩ, từ đó tìm ra giải pháp sáng tạo.
• Ví dụ: Khi bạn đang brainstorm ý tưởng cho một dự án, hãy thử kết nối các ý tưởng tưởng chừng không liên quan, từ đó tạo ra ý tưởng mới mẻ.

9. Sắp xếp lại ý tưởng, kết hợp các ý tưởng:

• Sắp xếp các ý tưởng theo thứ tự logic, từ đó tạo ra một kế hoạch hoàn chỉnh.
• Kết hợp các ý tưởng khác nhau để tạo ra ý tưởng mới mẻ, độc đáo.
• Ví dụ: Khi bạn đang viết một bài báo, hãy sắp xếp các ý tưởng theo thứ tự logic, từ đó tạo ra một bài báo mạch lạc và dễ hiểu.

10. Phát triển ý tưởng dựa trên ý tưởng:

• Lấy một ý tưởng làm nền tảng, sau đó phát triển ý tưởng đó theo nhiều hướng khác nhau.
• Việc này giúp bạn tạo ra nhiều ý tưởng mới từ một ý tưởng ban đầu.
• Ví dụ: Khi bạn đang có một ý tưởng kinh doanh, hãy thử phát triển ý tưởng đó theo nhiều hướng khác nhau, từ đó tìm ra hướng đi phù hợp nhất.

Bên cạnh những phương pháp trên, bạn cũng cần lưu ý:

• Kiên trì luyện tập: Lateral Thinking là một kỹ năng cần luyện tập thường xuyên để thành thạo.
• Thoát khỏi vùng an toàn: Đừng ngại thử nghiệm những điều mới, phá vỡ những quy tắc cũ.
• Tự tin vào bản thân: Tin tưởng vào khả năng sáng tạo của bản thân.

Các kỹ thuật Lateral Thinking

Để áp dụng Lateral Thinking hiệu quả, bạn có thể sử dụng các kỹ thuật sau đây:

1. Brainstorming (động não)

Mô tả: Kỹ thuật động não khuyến khích mọi người đưa ra ý tưởng một cách tự do, không bị giới hạn bởi các quy tắc hay logic.

Ví dụ: Một nhóm học sinh đang brainstorm ý tưởng cho dự án khoa học. Các em đưa ra mọi ý tưởng, dù là tưởng chừng “điên rồ”, để thu thập càng nhiều ý tưởng càng tốt.

2. SCAMPER

Mô tả: Kỹ thuật SCAMPER sử dụng 7 động từ để biến đổi một ý tưởng hiện có thành một ý tưởng mới:

• Substitute (thay thế): Thay thế một thành phần của ý tưởng bằng một thành phần khác.
• Combine (kết hợp): Kết hợp hai hoặc nhiều ý tưởng lại với nhau.
• Adapt (thích ứng): Thích ứng ý tưởng cho phù hợp với một tình huống mới.
• Modify (sửa đổi): Sửa đổi một phần nào đó của ý tưởng.
• Put to another use (tái sử dụng): Sử dụng ý tưởng cho một mục đích khác.
• Eliminate (loại bỏ): Loại bỏ một phần nào đó của ý tưởng.
• Rearrange (sắp xếp lại): Sắp xếp lại các thành phần của ý tưởng.

Ví dụ: Một nhà thiết kế thời trang đang sử dụng SCAMPER để biến đổi một chiếc váy hiện có thành một chiếc váy mới. Cô ấy thay thế chất liệu vải, kết hợp thêm phụ kiện, và sửa đổi kiểu dáng của chiếc váy.

3. Six Thinking Hats (sáu chiếc mũ tư duy)

Mô tả: Kỹ thuật này sử dụng sáu chiếc mũ tượng trưng cho sáu cách suy nghĩ khác nhau:

• Mũ trắng: Suy nghĩ khách quan, dựa trên dữ liệu và thông tin.
• Mũ đỏ: Suy nghĩ theo cảm xúc, trực giác và cảm nhận.
• Mũ đen: Suy nghĩ tiêu cực, tập trung vào những vấn đề tiềm ẩn.
• Mũ vàng: Suy nghĩ tích cực, tập trung vào những lợi ích và tiềm năng.
• Mũ xanh lá: Suy nghĩ sáng tạo, tập trung vào những ý tưởng mới.
• Mũ xanh dương: Suy nghĩ về quy trình, tổ chức và quản lý.

Ví dụ Minh họa: Một nhóm doanh nghiệp đang sử dụng Six Thinking Hats để phân tích một dự án kinh doanh mới. Họ sử dụng từng chiếc mũ để suy nghĩ về dự án từ các góc độ khác nhau, từ đó đưa ra quyết định sáng suốt.

4. Mindmap (bản đồ tư duy)

Mô tả: Kỹ thuật này sử dụng hình ảnh và từ khóa để sắp xếp và kết nối các ý tưởng một cách trực quan.

Ví dụ Minh họa: Một học sinh đang sử dụng mindmap để ôn tập cho bài thi. Học sinh sử dụng hình ảnh và từ khóa để ghi nhớ các thông tin quan trọng, từ đó ôn tập hiệu quả hơn.

5. Reversal Thinking (tư duy đảo ngược)

Mô tả: Kỹ thuật này đảo ngược vấn đề để tìm ra giải pháp.

Ví dụ Minh họa: Một nhà quản lý đang gặp khó khăn trong việc tăng năng suất của nhân viên. Thay vì tập trung vào việc tăng năng suất, nhà quản lý suy nghĩ về cách giảm thiểu sự lãng phí thời gian của nhân viên.

Ngoài những kỹ thuật trên, bạn cũng có thể sử dụng các kỹ thuật Lateral Thinking khác như:

• Random Word Association (liên tưởng từ ngữ ngẫu nhiên)
• Lateral Questioning (hỏi han theo kiểu phi tuyến)
• Attribute Listing (liệt kê thuộc tính)
• The Worst Possible Idea (ý tưởng tồi tệ nhất)

6. PO: Phương pháp Tái sắp xếp

PO (Phương pháp Tái sắp xếp hay tái cấu trúc) là một công cụ ngôn ngữ được Edward de Bono phát triển để định nghĩa quá trình tái sắp xếp, vốn là nền tảng của tư duy ngoại biên. PO đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy tư duy sáng tạo và phá vỡ những lối mòn suy nghĩ.

Chức năng chính của PO:

1. Tạo ra các mẫu mới:

• PO giúp ta nhận thức và phân tích các mẫu hiện có trong suy nghĩ và hành động.
• Từ đó, ta có thể tái sắp xếp các yếu tố của mẫu để tạo ra những ý tưởng và giải pháp mới mẻ.

2. Thách thức các mẫu cũ:

• PO khuyến khích ta đặt câu hỏi về những giả định và quy tắc thông thường.
• Việc phá vỡ các khuôn mẫu cũ giúp ta nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ mới, dẫn đến những giải pháp sáng tạo hơn.

3. Diễn đạt khác biệt:

• PO cung cấp các phương pháp để diễn đạt vấn đề theo những cách khác nhau.
• Thay đổi cách nhìn nhận vấn đề giúp ta khám phá những khía cạnh mới và tìm ra giải pháp tiềm năng.

4. Kích thích và cho phép:

• PO khuyến khích tư duy tự do và không gò bó trong khuôn khổ logic.
• Nó tạo ra một môi trường an toàn để thử nghiệm ý tưởng mới, bất kể ý tưởng đó có vẻ “điên rồ” hay không.

5. Giải phóng:

• PO giúp ta thoát khỏi những rào cản tư duy và định kiến.
• Nó cho phép ta khai thác tối đa tiềm năng sáng tạo của bản thân.

Ví dụ:

Giả sử bạn đang gặp khó khăn trong việc giải bài toán toán học. Bạn có thể áp dụng PO để:

• Tái sắp xếp các dữ liệu: Thay vì cố gắng giải bài toán theo cách truyền thống, hãy thử sắp xếp lại các dữ liệu theo một cách mới.
• Thách thức các giả định: Liệu có cách nào khác để giải bài toán này? Liệu tất cả các dữ liệu đều cần thiết?
• Diễn đạt khác biệt: Phát biểu lại bài toán bằng những từ ngữ khác.
• Kích thích và cho phép: Cho phép bản thân thử nghiệm các phương pháp giải mới, bất kể có vẻ “điên rồ” hay không.
• Giải phóng: Thoát khỏi suy nghĩ “không thể giải được” và tập trung vào việc tìm kiếm giải pháp.

Ví dụ ứng dụng Lateral Thinking

Phương pháp này đã được ứng dụng thành công trong nhiều lĩnh vực, từ kinh doanh, giáo dục đến đời sống cá nhân.

Dưới đây là một số ví dụ điển hình:

1. Học tập:

• Giải bài toán: Thay vì áp dụng công thức quen thuộc, hãy thử sử dụng phương pháp mới, sáng tạo hơn.
• Viết bài luận: Phân tích chủ đề từ nhiều góc độ khác nhau, đưa ra ý kiến độc đáo.
• Học ngoại ngữ: Sử dụng phương pháp học tập đa dạng, kết hợp nhiều kỹ năng.

2. Kinh doanh:

• Phát triển sản phẩm: Tìm kiếm ý tưởng mới cho sản phẩm dựa trên nhu cầu thị trường.
• Tiếp thị: Tạo chiến dịch quảng cáo độc đáo, thu hút khách hàng.
• Quản lý nhân sự: Tạo môi trường làm việc sáng tạo, khuyến khích nhân viên đưa ra ý tưởng mới.

3. Đời sống:

• Giải quyết vấn đề gia đình: Lắng nghe ý kiến của các thành viên, cùng tìm ra giải pháp phù hợp.
• Lên kế hoạch du lịch: Tìm kiếm địa điểm mới lạ, trải nghiệm văn hóa độc đáo.
• Giải trí: Tự sáng tạo trò chơi, hoạt động giải trí mới mẻ.

Ví dụ cụ thể:

• Học tập: Một học sinh gặp khó khăn trong việc học môn toán. Thay vì học thuộc lòng công thức, học sinh áp dụng phương pháp vẽ sơ đồ tư duy để giải bài toán. Nhờ vậy, học sinh có thể hiểu rõ bản chất của vấn đề và giải quyết bài toán một cách sáng tạo.
• Kinh doanh: Một công ty muốn tăng doanh số bán hàng. Thay vì giảm giá sản phẩm, công ty quyết định tổ chức chiến dịch quảng cáo độc đáo trên mạng xã hội. Chiến dịch thu hút sự chú ý của khách hàng và giúp công ty tăng doanh số bán hàng hiệu quả.
• Đời sống: Một gia đình đang gặp vấn đề mâu thuẫn giữa các thành viên. Thay vì tranh cãi, các thành viên trong gia đình quyết định tổ chức buổi họp gia đình để chia sẻ ý kiến và tìm ra giải pháp chung. Nhờ vậy, gia đình giải quyết được mâu thuẫn và gắn kết hơn.

Kết luận

Lateral Thinking (tư duy ngoại biên) là một kỹ năng quan trọng giúp bạn giải quyết vấn đề sáng tạo, phá vỡ lối mòn suy nghĩ. Kỹ năng này có thể được áp dụng trong mọi lĩnh vực của cuộc sống, từ công việc, học tập đến đời sống cá nhân.

Hãy áp dụng Lateral Thinking vào công việc, học tập và cuộc sống để:

• Tăng cường khả năng sáng tạo
• Giải quyết vấn đề hiệu quả
• Phát triển tư duy phản biện
• Nâng cao kỹ năng giao tiếp

Hãy nhớ rằng:

• Lateral Thinking là một kỹ năng cần luyện tập thường xuyên để thành thạo.
• Đừng ngại thử nghiệm những điều mới, phá vỡ những quy tắc cũ.
• Hãy kiên nhẫn và bạn sẽ thấy sự tiến bộ của mình.

Chúc bạn thành công!