Không gia đình – Cuốn sách dành cho những ai từng cảm thấy lạc lõng
“Tôi không có cha mẹ, không có gia đình, không có ai để thương yêu… nhưng tôi vẫn sống và tôi sẽ sống xứng đáng.”
— Hector Malot, Không gia đình
Khi ai đó hỏi tôi: “Cuốn sách nào đã khiến bạn lặng đi trong đêm, chỉ vì một đứa trẻ không ai ôm lấy?”, tôi không ngần ngại trả lời: Không gia đình.
Tôi đã đọc Không gia đình lần đầu khi còn là một đứa trẻ – đọc với đôi mắt háo hức, tưởng như đây là một cuộc phiêu lưu ly kỳ với gánh xiếc rong, những chú chó biết diễn xiếc và cậu bé tên Rémi. Nhưng rồi, tôi đọc lại lần thứ hai, thứ ba… khi đã lớn hơn – và khi ấy, tôi mới thực sự hiểu: cuốn sách không chỉ viết cho trẻ con, mà là cho tất cả những ai từng thấy mình lẻ loi giữa đời.
Hector Malot là tác giả lựa chọn viết về những mảnh đời bất hạnh nhưng đầy nghị lực.
Hector Malot (1830–1907), nhà văn Pháp, không phải cái tên xuất hiện nhiều trên báo chí hay danh sách những nhà văn “kinh điển” kiểu hào nhoáng. Nhưng ông giống như một người kể chuyện già trong ngôi làng, cứ lặng lẽ viết những câu chuyện dịu dàng về những đứa trẻ mồ côi, người già cô độc, kẻ lang thang kiếm sống bằng nghề bán rong, hát dạo…
Trong hơn 60 tác phẩm của ông, Không gia đình (xuất bản năm 1878) là viên ngọc sáng nhất. Đây là thời điểm nước Pháp trải qua nhiều biến động sau chiến tranh, bất công xã hội lan rộng, đặc biệt với tầng lớp thấp – nơi trẻ em bị đối xử như công cụ lao động, hoặc tệ hơn, như một món đồ thừa. Trong bối cảnh đó, Malot đã chọn viết một câu chuyện về một cậu bé bị bán, bị bỏ rơi, nhưng không bị khuất phục.
Rémi – Một đứa trẻ bị bỏ rơi, nhưng không bị quên lãng
Chúng ta gặp Rémi ở đầu truyện như một cậu bé đơn thuần, sống trong một gia đình nông dân nghèo. Rémi không biết rằng mình không phải con ruột của bà Barberin – người đã cưu mang cậu với tấm lòng tử tế. Khi ông Barberin bị tai nạn, để tránh gánh nặng, ông quyết định bán cậu bé đi như một món hàng cho một đoàn xiếc rong.
Tôi nhớ cảm giác thắt lòng khi đọc đến chi tiết này. Một đứa trẻ, 8 tuổi, bị kéo ra khỏi vòng tay duy nhất mình từng biết là gia đình, để bắt đầu chuỗi ngày lưu lạc.
Nhưng kỳ lạ thay, chính trong hành trình ấy, Rémi lớn lên, học cách nhìn thế giới bằng đôi mắt không oán trách. Cụ Vitalis – ông lão hát rong, người mua Rémi – không phải kẻ tàn nhẫn. Ông là một người thầy, người cha thứ hai, dạy Rémi đọc, hát, yêu cái đẹp, và quan trọng hơn – giữ được phẩm cách dù trong nghèo khổ.
Rémi có một “gia đình” không cùng huyết thống.
Tựa đề Không gia đình khiến nhiều người nghĩ đến nỗi cô đơn, nhưng với tôi, đó là cuốn sách chứng minh rằng: gia đình không nhất thiết phải là máu mủ. Trên đường đời, Rémi gặp nhiều người cho cậu những mảnh tình yêu nhỏ bé nhưng thiêng liêng – cụ Vitalis, những chú chó trung thành Capi, Zerbino, Dolce, con khỉ Joli-Coeur, cô bé câm Lise, cậu bé Mattia…
“Tôi không có cha mẹ, nhưng tôi có cụ Vitalis. Tôi không có nhà, nhưng tôi có chiếc xe gánh xiếc. Tôi không có anh em, nhưng tôi có Mattia, có Lise. Tôi không có dòng họ, nhưng tôi có tình yêu.”
Có khi, một cái ôm, một bữa cơm chia sẻ, một cái nắm tay trong lúc rét buốt – lại quý giá hơn nhiều lời thề thốt. Trong suốt cuốn sách, tôi không đếm được bao lần mình rơi nước mắt. Không phải vì bi kịch, mà vì sự tử tế bất ngờ, nhỏ bé, âm thầm xuất hiện giữa khổ đau.
Rémi và những biến cố tuổi thơ.
Một Rémi đáng thương, lấy đi bao nước mắt của bạn đọc đồng thời cũng là cậu bé kiên cường đầy nghị lực sống, vươn lên nghịch cảnh.
Mỗi khi mất đi một người thân – như cụ Vitalis qua đời vì giá lạnh, những con vật lần lượt chết vì đói, bệnh – Rémi đau đớn, nhưng chưa bao giờ lùi bước. Cậu bé không hề trở thành kẻ thù ghét cuộc đời, mà ngược lại, càng yêu quý con người, càng cố gắng sống tử tế.
Một khoảnh khắc làm tôi thực sự lặng đi: khi Rémi, sau bao biến cố, đứng giữa một khu vườn, nhìn thấy bà Milligan – người phụ nữ từng cưu mang cậu trên con tàu thiên nga – và nhận ra… đó là mẹ ruột mình.
Đoạn tái ngộ ấy, không ồn ào, không kịch tính kiểu điện ảnh. Nó chỉ là một cái nhìn, một cái ôm run rẩy, và một cậu bé bật khóc như thể cả tuổi thơ mình vừa được gỡ bỏ.
Vì sao bạn nên đọc Không gia đình hôm nay?
Có thể bạn sẽ nói: “Tôi đã lớn rồi. Một cuốn tiểu thuyết thiếu nhi thì có gì để học?”. Nhưng xin hãy tin tôi – Không gia đình không phải chỉ viết cho trẻ nhỏ.
Nó là cuốn sách dành cho:
- Những ai từng thấy mình không thuộc về đâu cả.
- Những ai mất niềm tin vào lòng tốt của người lạ.
- Những ai đang đi tìm một định nghĩa khác cho từ “gia đình”.
- Và cho tất cả chúng ta – những người vẫn đang trưởng thành, dù 25 hay 45 tuổi.
Đọc Không gia đình, bạn không chỉ đi theo bước chân một cậu bé cô đơn. Bạn sẽ soi vào chính mình – những năm tháng mình từng hoang mang, từng bị bỏ lại, từng sống vì một lời tử tế ngẫu nhiên giữa đời.
“Đừng bao giờ coi thường một kẻ lang thang – biết đâu anh ta từng là một người tử tế hơn cả những người sống trong lâu đài.”
“Nếu như trên đường đi, ta tìm thấy ai đó không cùng huyết thống, nhưng cùng nhịp đập yêu thương, thì đó là gia đình.”
“Người ta không lớn lên vì có tất cả, người ta trưởng thành khi mất mát không làm họ trở nên cay nghiệt.”
Khi gấp lại cuốn Không gia đình, tôi không cảm thấy buồn. Tôi thấy biết ơn.
Biết ơn vì giữa một thế giới đầy tổn thương, vẫn còn những người viết như Hector Malot – người tin vào trái tim con người. Biết ơn vì dù không phải ai trong chúng ta cũng có một gia đình hoàn hảo, nhưng ai cũng có thể tìm thấy yêu thương – nếu ta không ngừng bước. Biết ơn vì gia đình của tôi.
