Thiền sinh, Hà Mai Hương có thắc mắc về mối quan hệ giữa nhân và quả trong “trồng cà ra cà, trồng dưa ra dưa”.
Thiền sư Nguyên Tuệ trả lời:
Để đạt đến chân lý và khẳng định điều gì đó là chân lý, chúng ta cần có phương pháp tư duy đúng đắn, đáp ứng đủ điều kiện cần và đủ. Cụ thể, để hiểu rõ về nhân quả và lý duyên khởi một cách rốt ráo, chúng ta cần tư duy theo hai quá trình ngược nhau: tư duy quy nạp và tư duy diễn dịch.
Tư Duy Quy Nạp: Quan Sát Từ Sự Việc Cụ Thể
Tư duy quy nạp là quá trình quan sát sự thật từ những sự việc cụ thể. Trong quy luật nhân quả, chúng ta quan sát thấy hai nhân tương tác với nhau, cùng diệt và phát sinh ra một hoặc nhiều quả. Bằng cách quan sát nhiều sự việc cụ thể như vậy, chúng ta tổng quát hóa và đưa ra kết luận.
Kết luận ở đây là tất cả mọi sự vật hiện tượng phát sinh đều do duyên khởi. Nghĩa là, mọi sự vật hiện tượng đều do hai nhân tương tác với nhau, cùng diệt đi, và sau đó phát sinh ra sự vật hiện tượng mới.
Tư Duy Diễn Dịch: Áp Dụng Kết Luận Chung Vào Thực Tế
Khi đã có kết luận tổng quát từ quy nạp, chúng ta sử dụng tư duy diễn dịch để soi chiếu kết luận đó vào từng trường hợp cụ thể trong thực tế. Điều này có nghĩa là, chúng ta dùng kết luận chung đó để giải thích và soi chiếu lại thực tế. Khi quan sát một hiện tượng nào đó, chúng ta cần tìm ra sự việc đó xảy ra là do hai nhân nào tương tác với nhau và phát sinh ra hiện tượng đó.
Giải Thích “Trồng Cà Ra Cà, Trồng Dưa Ra Dưa” Theo Tư Duy Diễn Dịch
Để lý giải câu “trồng cà ra cà, trồng dưa ra dưa”, chúng ta sẽ sử dụng tư duy diễn dịch. Dù là quy nạp hay diễn dịch, chúng ta đều phải quan sát thực tế. Đối với hiểu biết thông thường (bát tà đạo, tà kiến), “trồng dưa ra dưa, trồng cà ra cà” có nghĩa là chỉ cần một nhân – hạt dưa hoặc cây cà – là có thể phát triển và cho ra quả. Tức là, theo hiểu biết này, chỉ có “một nhân sinh quả”.
Tuy nhiên, chúng ta cần quan sát kỹ hơn về câu nói “trồng dưa ra dưa, trồng cà ra cà”. Đây là hành vi “trồng” cây dưa và cây cà. Khi quan sát hành vi “trồng”, chúng ta thấy rằng để trồng được cây dưa, cần có cây dưa và đất; trồng cây cà cần có cây cà và đất.
Nếu chúng ta quan sát hiện tượng “trồng dưa” và “trồng cà”, chúng ta sẽ thấy chữ “trồng” đã chỉ ra rằng phải có hai nhân. Phải có cây dưa hoặc cây cà, nhưng chỉ riêng cây dưa hoặc cây cà thì chưa đủ để tạo thành hành vi “trồng”. Hành vi “trồng” là hành động đưa cây dưa hoặc cây cà tiếp xúc với đất.
Phân Tích Hành Vi “Trồng” Để Thấy Rõ Hai Nhân
Ví dụ, cây dưa phải tiếp xúc với đất thì mới gọi là “trồng”. Mặc dù người ta thường nói một cách đơn giản rằng “một cây dưa phát triển ra quả dưa”, nhưng thực tế, họ đã dùng chữ “trồng”, và chữ “trồng” này đã phản ánh thực tế là phải có hai nhân: cây dưa và đất tiếp xúc với nhau. Đó mới gọi là “trồng”.
Và đương nhiên, chúng ta thấy hai nhân đó (cây dưa và đất) tương tác với nhau mới phát sinh ra quả dưa. Không phải chỉ một mình cây dưa có thể phát sinh ra quả dưa. Nếu chỉ có một mình cây dưa thì nó sẽ héo úa và không thể ra quả.
Quan Sát Thô và Quá Trình Nhân Quả Nối Tiếp
Khi quan sát “trồng dưa ra dưa” một cách sơ sài, chúng ta có thể thấy cây dưa và đất tiếp xúc với nhau, rồi cả hai cùng “diệt” (biến đổi) và phát sinh ra cây dưa mới. Nhưng liệu có đúng là đất và cây dưa cùng diệt và phát sinh ra cây dưa mới không?
Thực tế, quá trình này diễn ra liên tiếp và nối tiếp nhau. Đây chính là “trùng trùng duyên khởi”. Không phải là đất và cây dưa tiếp xúc rồi bùng phát ra một cây dưa khác ngay lập tức. Mà đúng hơn, cây dưa cũ diệt, phát sinh ra cây dưa con; đất cũ diệt, phát sinh ra đất mới (đất thay đổi chất). Và quá trình tương tác này cứ nối tiếp nhau, cuối cùng mới cho ra quả dưa. Đây là quá trình nhân quả nối tiếp nhau, hai nhân tương tác, cùng diệt và phát sinh ra một hay nhiều quả.
Quy Luật Chung: Hai Nhân Tương Tác Phát Sinh Quả
Như vậy, mọi sự vật hiện tượng, bao gồm cả con người, đều tuân theo quy luật hai nhân tương tác với nhau, cùng diệt và phát sinh ra một hay nhiều quả. Không bao giờ có chuyện một nhân mà biến đổi thành quả.
Thực hiện bởi AI Gemini từ nội dung trả lời thiền sinh của Thiền sư Nguyên Tuệ
Nguồn: https://www.youtube.com/watch?v=kYxR6zCR3eQ
